'n Stamvader is enige manlike persoon wat na Suid-Afrika gekom het en hier afstammelinge gekry het. In Suid-Afrika het meerdere, onverwante mans met die van "van Dyk" in verskillende periodes na Suid-Afrika gekom en hier families gestig - hulle word beskou as die stamvaders van die Van Dyk-families. Hierdie verskillende stamvaders se nageslagte is dus nie aan mekaar verwant deur hul Y-DNS nie, maar soos elke Suid-Afrikaanse genealoog intussen al geleer het, is meeste Suid-Afrikaners tog wel op een of ander manier aan mekaar verwant. Hou in gedagte: 'n persoon wat in die 1980's gebore is, sou 10 generasies terug (ongeveer 1660-1730) 1024 voorouers gehad het - in daardie tydperk was daar nie eers soveel (volwasse) vryburgers aan die Kaap nie! Daar is dus baie gekruisde takke in ons almal se stambome, maar omdat Y-DNS slegs van vader tot seun oorgedra word, kan ons wel onderskeid maak tussen die verskillende Van Dyk-lyne.
Hier volg 'n kort uiteensetting van die verskillende Van Dyk-stamvaders, gebaseer op ons huidige navorsing. In sommige gevalle is daar al uitgebreid navorsing gedoen, terwyl ons in ander gevalle slegs kan weergee wat in die algemene bronne bestaan. Vir alle persone geld dit dat navorsing nog steeds gaande is; hierdie inligting is daarom aan toekomstige verandering onderhewig. Dit is daarom ook moontlik dat navorsing in die toekoms sal toon dat sommige van die "stamvaders" wat nog nie nagevors is nie, eintlik afstammelinge van reeds bekende stamvaders is (sien byvoorbeeld Andries Nicolaas van Dyk). Kyk gerus by die verskeie persone se individuele inskrywings vir spesifieke inligting en details.
Ons verwelkom enige inligting wat meer lig kan werp op ons stamvaders.
Inhoud
Die twee broers het in Mei 1686 vanaf Texel ('n eiland noord van die Nederlandse vasteland) na die Kaap geseil. Waar hulle vandaan kom is nog nie duidelik nie.
Aan die Kaap het hulle tot 1691 as soldate in diens van die V.O.C. gebly: in Desember 1691 het hulle beide hul vryburgerskap verkry. As vryburgers het hulle eers die leiding geneem oor die houtkappery in Houtbaai, maar ongeveer 1700 het hulle begin boer met vee. Dit is ook rond hierdie tyd wat die twee broers begin het om die familienaam "van Dyk" te begin gebruik. Vermoedelik om hulle te onderskei van al die ander Petersens/Pieterses aan die Kaap en hulself as familie te identifiseer.
Burgert het 'n buite-egtelike dogter gehad saam met sy slavin, Maria Matthysen: Maria. Hy het haar as sy dogter erken, siende dat sy die familienaam "Van Dyk" gebruik het later in haar lewe. Burgert het twee keer getrou: eers met Anna Greeff in 1701 en, ná haar afsterwe, met Helena du Toit. Burgert en Anna het vyf kinders gehad, die eerste was Matthys (vernoem na Burgert se skoonpa) - hy het vroeg gesterf en die paartjie het hulle volgende seun Adam genoem. Hulle het nog drie kinders saam gehad voordat Anna gesterf het. Burgert het daarna met 'n jong Helena du Toit getrou, maar geen kinders saam met haar gehad nie. Hy het op 9 Julie 1720 waarskynlik onverwags gesterf, op 'n geskatte ouderdom van 53.
Joost was nie so finansieel suksesvol soos sy broer nie, maar die twee blyk wel 'n hegte band te gehad het: hulle het saam houtgekap en ongeveer dieselfde tyd begin boer; ook het hulle altyd saam gereis vanaf Stellenbosch om hulle name op te gee vir die monsterrolle en Joost het sy eerste seun ook "Burgert" genoem. Hierdie seun het hy gehad saam met sy eerste vrou, Catharina (Trijntje) Hendriks Verburg. Dit wil voorkom dat sy in 1695 saam met haar ouers na die Kaap gekom het (as passasiers met 'n V.O.C.-skip), maar dat haar ma en pa tydens of kort ná die tog oorlede is. Catharina en Joost het saam twee seuns gehad, maar sy is kort na die geboorte van die tweede kind oorlede.
Ná Catharina se dood het Joost 'n verhouding gehad met Elisabeth van Wyk, ook genoem Lysbeth van die Kaap: sy was van (moontlik gedeeltelike) slawe-afkoms. Hulle verhouding kan gesien word as 'n tragiese een, afhangend van hoe mens die beskikbare feite interpreteer. Elisabeth en Joost het in 1701 'n seun met die naam Willem gehad, en 'n ander seun, Johannes, in 1705. In 1703 het sy 'n dogter gehad - Christina - van wie die vader onbekend is. Dit is moontlik dat Elisabeth en Joost 'n aan/af verhouding gehad het, maar dit is ook baie moontlik dat Christina die produk van 'n verkragting was. Johannes is as babatjie oorlede en Joost en Elisabeth is daarna uitmekaar: het die teëspoed en trauma van die gebeurtenisse die paartjie uitmekaar gedryf, of was dit 'n liefdelose verhouding waarvan een (of altwee) tog te bly was om van ontslae te raak? Elisabeth het later met die redelik welgestelde Nicolaas von Wielligh getrou en stammoeder van die Von Wielligh-familie geword. Alhoewel Willem ook bekend was as "van Dyk", blyk dit dat hy en sy pa verder geen kontak te gehad het nie.
Joost se laaste verhouding was met die V.O.C.-slavin Helena Siewerts. Ten tye van die doop van hul tweede kind was sy nog 'n V.O.C.-slavin, maar hul derde kind se doop verskyn in die burgerslaweboek, waar genoem word dat Helena die slaaf is van Burgert - Joost se broer. Dit is dus moontlik dat die meer wel-af Burgert Helena oorgekoop het, sodat Joost nader aan haar kan wees, of dat Joost haar eers later ontmoet het, nadat Burgert haar gekoop het. Kort daarna het Burgert haar egter vrygekoop: die res van Joost en Helena se kinders se dope verskyn onder dié van die vryburgers.
Joost het ernstig siek geword en is op 1 Februarie 1718 oorlede. In sy testament van 28 Januarie 1718 berou hy dat hy nooit met Helena getrou het nie (a.g.v. onbekende "aanhoudende verhinderings"). Helena was teen hierdie tyd hoog swanger met hul jongste kind - Sophia. Sy het ná Joost se dood getrou met die Duitse Antonji Waagenaar, saam met wie sy twee dogters gehad het. Ongelukkig is beide Helena en die tweede dogter kort na die bevalling in 1727 oorlede.
a1 Joost Pieterse van Dijk, ca. 1662 (moontlik Isberg, land onbekend) †01.02.1718 (Tafelvallei, Kaapstad)
x 04.03.1696 te Kaapstad met Catharina (Trijntje) Hendriks Verburgh (†ca. 1699, te Kaapstad),
b1 Burgert ≈18.05.1697 te Kaapstad
b2 Hendrik ≈19.04.1699 te Kaapstad
en Elisabeth (Lysbeth) van Wijk (†1720)
b3 Willem ≈24.04.1701 te Kaapstad
b4 Johannes ≈14.06.1705 te Kaapstad
en Helena Siewers (†1727)
b5 Sybrand *ca. 1706-1712 te Kaapstad
b6 Andries ≈19.08.1714 te Kaapstad
b7 Joost ≈13.09.1716 te Kaapstad
b8 Sophia ≈20.03.1718 te Kaapstad
a2 Burgert Pieterse van Dijk , *ca. 1664 (moontlik Isberg, land onbekend) †09.07.1720 (aan die Kaap)
en Maria Matthijse (†1697)
b1 Maria Eli/Pieterse van Dijk, ≈05.09.1694 te Kaapstad
x 12.02.1701 te Stellenbosch met Anna Greeff, ≈07.10.1685 te Kaapstad, †1711
b2 Susanna *ca. 1702
b3 Matthijs ≈07.09.1704 te Kaapstad
b4 Adam ≈18.07.1706 te Stellenbosch
b5 Burgert ≈01.09.1709 te Stellenbosch
b6 Tobias ≈28.06.1711 te Kaapstad
xx ca. 1712 met Helena du Toit, ≈08.05.1695 te Drakenstein
(geen kinders)
Jan Jacobsz. van Dijk is die persoon wat lank gesien is as die vader van die broers Joost en Burgert, puur omdat hy dieselfde van gehad het. Hy was egter geensins verwant aan die twee broers nie. Waar hy vandaan kom, het ek nog nie kon uitvind nie. Hy verskyn vanaf 1691 in die monsterrolle en het ongeveer met Anna Jansz. getrou (waarna hulle saam in die monsterrolle verskyn). Die paartjie het ten minste een kind gehad, soos vermeld in die 1695-monsterrol, maar dit wil voorkom asof die kind vroeg oorlede is: die kind word nie in die 1698-monsterrol vermeld nie en in hulle testament van 1699 (1/STB 18/1 nr.3) word slegs Anna se pa en broer as erfgename genoem.
Johannes van Dyk is nog nie werklik nagevors nie. Hier is die inligting soos in die SAG gepubliseer:
a3 Johannes van Dyk *Klundert, Nederland
x 15.11.1728 Catharina VAN KONINGSHOVEN dogter van Dirk van Koningshoven van Utrecht en Jannetje Bort, vrygestelde slavin
b1 Johannes Cornelis ≈8.4.1725
b2 Burgert ≈21.9.1727
Cornelis van Dyk is nie 'n Van Dyk-Stamvader nie, alhoewel hy in baie bronne as een gegee word. Hy was werksaam vir die V.O.C. en 'n paar jaar in Suid-Afrika woonagtig. Hierdie Amsterdamse seevaarder is met sy Suid-Afrikaanse bruid, Anna Catharina Pieters, eers Engeland en daarna na Suid-Amerika toe - voor hy in die Napoleontiese Oorloë aan die kus van Frankryk gesterf het.
Cornelis van Dyk *ca 23-26.06.1767 Amsterdam, NL; †01.05.1812 Frankryk
x 23.12.1792 te Kaapstad met Anna Catharina Pieters, ≈ 16.01.1774 te Kaapstad, dogter van Roelof Pieterse en Rachel Susanna Geere
b1 Cornelis Johannes van Dyk, *31.03.1795 Amsterdam NL
b2 George August van Dijk, *19.04.1797, Londen VK
b3 Harry Stoe van Dijk *29.03.1799
Evert van Dyk se afkoms word in sommige (oorspronklike) bronne as Middelburg, Zeeland (NL) gegee, waar hy vermoedelik ongeveer 1762 gebore is. In sommige dokumente word sy tweede naam as "Blankebiele" gegee: 'n naam wat ook as familienaam (van) in die provinsie Noord-Holland voorkom. Hy was jare lank in diens op die skepe van die V.O.C.: vanaf 1783 eers as "jongmatroos", en daarna as medikus - eers "derde meester" (1785) en daarna "ondermeester" (1790). Aan die Kaap het hy in 1792 getrou met Maria Elizabeth Baartman, dogter van die Duitse Maarten Braakman en (die tot dusver nie genavorsde) Catharina Elizabeth Jansen.
Evert en Maria het saam agt kinders gehad; die eerste was 'n seun, wat Evert na sy eie vader vernoem het - "Arie" (of "Arij"). Maria is in 1803 oorlede, sowat twee jaar na die geboorte van hul laaste kind, Jacobus Cornelis. Evert self is in die eerste helfte van 1803 oorlede. Ten tye van sy dood het reeds drie van sy kinders ook gesterf.
a4 Evert van Dyk, van Middelburg, Zeeland. * ongeveer 1762
x 08.01.1792 te Drakensteijn, met Maria Elizabeth Baartman
b1 Arie Johannes van Dyk ≈04.11.1792
b2 Marthinus Jacobus van Dyk ≈29.05.1794
b3 Geertruyda Elizabeth van Dyk ≈12.06.1796
b4 Dorothea Catharina Cornelia van Dyk * ca. 16.06.1796
b5 Petrus Diederik van Dyk ≈19.11.1797
b6 Evert Cornelis van Dyk ≈14.10.1798
b7 Klaas Jacobus van Dyk ≈26.01.1800
b8 Jacobus Cornelis van Dyk ≈19.07.1801
Hendrik van Dyk verskyn ook in die SAG (2:263) en dit is nie duidelik of hy wél 'n stamvader is of nie. Nog geen navorsing gedoen oor sy herkoms of ouers nie.
Hendrik van Dyk,
x 11.02.1822 met Johanna Jacoba Antonissen v.d.K.
1 Charlotte Christina Jacoba van Dyk ≈11.02.1820
2 Hendrik Johan van Dyk ≈13.10.1822
3 Geertruyda Johanna van Dyk ≈27.12.1829
4 Jacoba Christina van Dyk ≈27.12.1823
5 Johan Philip van Dyk ≈16.09.1832
6 Johanna Georgina Elizabeth van Dyk ≈19.04.1834
7 Petrus Johannes van Dyk ≈30.10.1836
8 Maria Elizabeth van Dyk ≈08.07.1838
9 Christina Rosina van Dyk *02.01.1840
Andries Nicolaas van Dyk is nie 'n stamvader nie, maar word deur sommige bronne (soos die Suid-Afrikaanse Familieregisters; 8:689) as een beskou (afkomstig van "Holland"). Hy is egter in Suid-Afrika gebore, waarskynlik as die onegte seun van Andries Christiaan van Dyk en 'n onbekende moeder. Op sy profielblad, onder "notas", verskyn 'n samevatting van ons navorsing met betrekking tot hierdie raaiselagtige persoon.
